Հայոց հացերի արքան. լավաշի թխման ավանդական արարողությունը

Լավաշը հայերի հիմնական հացն է եղել, որը թխում էին միայն թոնիրում։ Այսօր արդեն կան լավաշ պատրաստելու հաստոցներ և այլ սարքավորումներ, որոնք լավաշ թխելու հնարավորություն են տալիս բոլորին և ամենուրեք, սակայն միևնույնն է` թոնրի էությունը, ինչպես նաև հացահատիկի աճեցման և մշակման մշակույթը, հուշում են որ հազարամյակներ առաջ այն միայն նստակյաց կյանք վարող և հարուստ կենցաղ ունեցաղ էթնիկ խմբին հատուկ հաց էր կարող լինել:

Լավաշն անալի սպիտակ հաց է, որը պատրաստվում է ցորենի ալյուրից, բարակ բլիթների տեսք ունեցող նուրբ, երկար, մինչև 70սմ օվալաձև հաց է, որը բնորոշ է միայն հայերին: 

Լավաշ թխելը հայ կանանց մենաշնորհն է: Եթե մի օր մասնակցեք մագաղաթի թերթեր հիշեցնող լավաշի թխման արարողությանը, կհամաձայնեք, որ այն հաց թխելու ամենահետաքրքիր ու ամենաբարդ արարողությունն է, ուստի ըստ ավանդության` լավաշը միայնակ չեն պատրաստում: Լավաշ թխում են հիմնականում ընտանիքի ավագ կանայք, երեքից հինգ հոգի, միաժամանակ, նախապես իրենց մեջ բաժանելով կատարվող գործողությունները:

Լավաշը առավելապես տարածված է Հայաստանում, Պարսկաստանում, Վրաստանում, Ադրբեջանում, Թուրքիայում և այլ կովկասյան ու արևելյան երկրներում։ 

Լավաշի խմորը բաղկացած է ալյուրից, գոլ ջրից, խաշից (թթխմորից) և աղից:

Լավաշ պատրաստելու համար, խմորը հունցում են ու դնում տաք տեղ` խմորման համար։ Խմորումն ավարտելուց հետո բաժանում են 300-400 գրամանոց գնդերի և գրտնակով բացում 3-4 մմ հաստության երկար և լայն թերթիկներով։
Լավաշ թխելիս, խմորի գունդը սկզբում գրտնակում են փայտե գրտնակով, հետո օդի մեջ, մի ձեռքից մյուսին գցելով, քաշում- ձգում- բացում են:
Գրտնակելուց և բացելուց հետո խմորը գցում են ձվաձև փափուկ բարձի վրա, որը կոչվում է ռաֆաթա կամ բադադ և խփում թոնրի տաք պատին: Հաշված րոպեներ հետո, նրբաթերթ լավաշը պատրաստ է:

Թոնրատնից դուրս չբերված թարմ լավաշը արբեցուցիչ բույր ունի։ 

Ըստ ավանդության` Առաջին թխված լավաը տալիս են պատահական անցորդի, տան հյուրին, կամ առաջին պատահած հարևանին:

Հայկ Կիսեբլյան