Փոփ-արտ` մասսայական մշակույթի նախադրյալներն, առաջացումն ու անհրաժեշտությունը

Զանգվածային մշակույթի նախադրյալներիը ձևավորվել են մարդկության առաջացման պահին, կամ առնվազն ՝քրիստոնեական քաղաքակրթության արշալույսին, երբ լայն լսարանի համար կազմվում էին Սուրբ Գրքերի հեշտացած տարբերակներ:

Զանգվածային մշակույթի զարգացման գործում կարևոր դեր են ախաղացել 17- 18-րդ դդ. Եվրովական գրականության մեջ ձևավորված արկածային դեդեկտիվ վեպերը, որոնք մեծ տպաքանակով տպագրվում էին ընթերցողների լայն շրջանակների համար: 

Զանգվածային մշակույթի զարգացման վրա մեծ ազդեցություն ունեցավ 1870 թ. Մեծ Բրիտանիայում ընդունված օրենքը համընդհանուր, պարտադիր կրթության մասին: 

Այս ամենը միայն զանգվածային մշակույթի նախապատմություունն է: Իսկական զանգվածային մշակույթը կապվում է ժամանակակից ամերիկյան քաղաքակրթության հետ:

Այս առիթով ամերիկյան հայտնի քաղաքագետ Զբիգնև Բժեզինսկին գրում է. «Եթե Հռոմը աշխարհին տվեց իրավունք, Անգլիան՝ պառլամենտականգործունեության ,Ֆրանսիան՝ մշակույթ, հանրապետական նացիոնալիզմ ,ապա ժամանակակից ԱՄՆ-ը՝ գիտատեխնիկական հեղափոխություն և զանգվածային մշակույթ»: 

Ժամանակակից հասարակության մեջ հատուկ նշանակություն են ձեռք բերել «զանգվածային» (մասսայական) և «Էլիտար» մշակույթները, որոնց նկատմամբ մշակութաբանության մեջ ձևավորվել է առանձնահատուկ վերաբերմունք: 

Մինչև 20- րդ դարի սկիզբը գոյություն ունեին բավական հստակ բաժանված էլիտար և ժողովրդական արվեստներ: Առաջինը տարածված էր քաղաքում, որտեղ կրթության ու դաստիարակության մակարդակը բարձր էր: Երկրորդը հաճախ ստեղծվում էր կրթություն չունեցող մարդկանց կողմից, սակայն իր մեջ կրում էր սերունդե-սերունդ անցած ազգային ավանդույթները: 20-րդ դարում, երբ, գյուղացիները և մանր բուրժազիան վերաբնակվեցին քաղաքներում, հանգեցրեց նրան, որ մարդիկ, որոնք կտրվեցին բռնությունից և կրում էին ժողովրդական մշակույթի ավանդություններն ու արժեքները, պահանջում էր ավելի մեծ կրթություն, ժամանակ,նյութական հնարավորություներ: 

Դրա հետևանքով 20-րդ դարի սկզբին զգալիորեն իջավ արվեստի որակի նկակատմամբ պահանջկոտությունը : Բարձր մշակույթն ու արվեստը դառնում են առավել քիչ հասկանալի: Նոր քաղաքային զանգվածին պետք էր ավելի մատչելի մշակույթ: « Զանգվածային մշակույթը» ձևավորվեց մասսայական արդատրության ու սպառման հասարակության հետ միաժամանակ: Ռադիոն հեռոուստատեսությունը, կապի ժամանակակից միջոցները, իսկ հետագայում տեսա և համակարգչայինն տեխնիկան նպաստեցին նրա արագ տարածմանը: Մինչ 2-րդ համաշխարհային պատերազմը և հետպատերազմյան առաջին տարիներին «զանգվածային մշակույթը» գերազանցապես ամերիկյան հիմնահարց էր, իսկ այժմ նրա նկատմամբ հետաքրքրությունը մեծացել է նաև մյուս երկրներում:

«Մասսայական մշակույթ » տերմինը հանդես է եկել 1944թ, երբ լույս տեսավ ամերիկյան սոցիոլոգ Դ. Մակդոնալդի « Զանգվածային մշակույթի տեսությունը» հոդվածը: Իսկ ավելի վաղ (1939) լուռ տեսած Տ. Էլիոտի «Քրիստոնեական հասարակության գաղափարները» գրքում ներկայացված «զանգվածային հասարակության մշակույթ» տերմինը այսօր էլ օգտագործվում է : 

«զանգվծային մշակույթի» տեսության հեղինակները նրա հիմքը և գործունեության ոլորտը համարում են մասսայական հասարակությունը:

Մշակութաբանների մի մասը զանգվածային մշակույթի հանդես գալը կապում են արդյունաբերության զարգացման և մեր կյանքի ողջ դրվածքի քաղաքայնացման, ինչպես նաև քաղաքական կյանքի դեմոկրատացման ու լուսավորականության տարածման հետ: Որոշ մշակութաբաններ « զանգվածային մշակույթ»ասելով հասկանում են այն մշակույթը , որը սպառվում է լայն զանվածների կողմից , ոմանք ՝էլ նրա գոյությունը կապում են ժամանակակից քաղաքականության հետ, այն ընդունում են որպես մարդկային մշակույթի զարգացման հերթական փուլ: 

Մեր դարի 80-ական թվականներից « զանգվածային մշակույթի » կողքին օգտագործվում է «Ժողովրդային մշակույթ» հասկացությունը: Բ. Ռոզենբերգը պաշտպանում է այն կարծիքը, որ « Ժամանակակից տեխնոլոգիան զանգվածային մշակույթի գոյության անհրաժեշտ և բավարար պատճառ.ոչ ազգային բնույթը, ոչ տնտեսական կառուցվածքը, ոչ քաղաքական համակարգը որոշիչ նշանակություն չունեն»: Գիտատեխնիկական նվաճուների օգնությամբ արագորեն տարածվում են մշակույթի նորույթներն ու ստեղծագործությունները: Զանգվածային հաղորդակցման ժամանակակից միջոցների շնորհիվ մարդկանց հասանելի են դարձել բարձր գեղարվեստական արժեք ունեցող արվեստի բազմաթիվ ստեղծագործությունները: 

Մյուս հանգամանքը, որով բացատրում ենն «զանգվածային մշակույթի» անհրաժեշտությունը ազատ ժամանակը լրացնելու հարցն է: Արդի քաղաքակրթությունը հանգեցրել է ազատ ժամանակի անսահման մեծացմանը, «որը պետք է սպանել, որպեսզի նա չսպանի մարդուն»:Ահա այդ անսահման ազատ ժամանակը լրացնելու համար էմ որ ստեղժվել է «զանգվածային մշակույթը»:

Մասսայական մշակույթի մեջ մտցվում է այն ամենը, ինչ տարածվում է մասսայական հաղորդակցման միջոցների օգնությամբ: Այս տեսակետը ֆրանսիացի մշակութաբան Ժ. Ֆրիդմանը ձևակերպում է այսպես .«զանգվածային մշակույթ ասելով հասկանում ենք մշակույթային արժեքնեի ամբողջությունը, որը դրվում է լայնն հասրակության տրմադրության տակ զանգվածային հաղորդկցման միջոցների շնորհիվ»: Այս վերջիններիս շնորհիվ յուրաքանչյուր մարդ ունի ողջ մշակութային նվաճումներից օգտվելու հավասար հնարավորություն: 

«Զանգվածային մշակույթի» Զանգվածային ստեղժագործություններում ժողովուրդը ստանում է հենց այն, ինչն իրեն անհրաժեշտ է: Գեղագիտական կողմը` պարտադիր չէ :